Da sospeita ao delirio paranoico

A desconfianza subxace en moitas molestias, e poucas enfermidades son tan populares como a "fobia social". Ao longo dun continuo, que pode chegar a ser descontrolado, a desconfianza vai dende a timidez ata o delirio, dende o malestar, que non compromete gravemente a calidade de vida, ata a patoloxía manifiesta, con efectos obstáculos na vida cotiá.
Os que sospeitan de medo, sen probas fundadas, só en base a simples indicios, reais ou presuntos, de que unha persoa, un acontecemento ou unha entidade superior (Deus, destino, destino...) produce danos ou perigos para a propia persoa ou para os seus propios intereses. A actitude sospeitosa é a de quen percibe a realidade con medo e sentimentos hostís, madurados, estes, a partir de experiencias negativas realmente vividas ou mesmo só imaxinadas.

Os que sospeitan están obrigados a estar sempre atentos, dispostos a defenderse de algo que poida ocorrer en calquera momento. E o "algo" sempre é negativo. O paranoico ten a certeza de que a súa sospeita é sensata e xustificada: non ten as dúbidas, propias do obsesivo, ten certezas inquebrantables. É precisamente a dúbida fronte á certeza o que constitúe o factor discriminante entre a ideación obsesiva e a paranoica. A certeza é a fonte do pensamento paranoico, que converte o coñecemento subxectivo en obxectivo, é dicir, en Verdade absoluta.

Moitos estudosos (Fischhoff, Thinès, Costall, Butterworth etc.) destacaron como a mente humana tende a "ver" a certeza máis que a incerteza. O home precisa, en efecto, curar a dúbida e o medo que isto supón, ancorarse á aparente seguridade que supón unha certeza, mesmo presunta.

Todo se interpreta racionalmente cunha única lóxica categórica, que produce unha crenza estruturada que non precisa ser verificada senón só confirmada. A certeza da mala fe dos demais apoia un comportamento sospeitoso, evitativo ou agresivo que, inevitablemente, estimula a desconfianza ou a agresión no interlocutor: a proba comprobada de que as propias sospeitas están ben fundadas!

Paranoia caracterízase por definición pola desconfianza na relación entre un mesmo e os demais. A mestura de medo e dúbida, que se converte en desconfianza e desconfianza, ás veces aderezada con rabia e/ou vergoña, pódese expresar en tres reaccións:

• a reacción dos que se defenden de antemán, con evitación ou illamento;
• dos que se defenden atacando, tanto a nivel verbal como físico;
• dos que deliran.

La intento de solución (é dicir, o pensamento e/ou comportamento disfuncional que actúa o suxeito, na crenza de que é a mellor reacción a empregar nesa situación) fundamental e típico, que sustenta a estrutura do trastorno paranoide -segundo o que se desprende da nosa investigación-. é o defensa anticipada ou excesiva cara aos demais.
É dicir, a persoa reacciona en exceso á máis mínima provocación tal e como a sente, ou decodifica, como unha agresión, ou percibe de forma cualitativamente errónea algo que, en realidade, non é nin unha agresión nin unha negativa.

Paranoia de si mesmo. A certeza paranoica pode afectar non só a relación entre Eu e os Outros, senón tamén a relación que a persoa ten consigo mesma. As persoas que caen nesta variante senten constantemente equivocadas e o que fagan, aínda que sexa positivo, experimentarase negativamente: para eles "o éxito é cero e o fracaso é o dobre". O estado de ánimo adoita estar deprimido, froito dunha ideación lineal e sobre todo segura: "Non podo confiar en min".

O delirio. A persoa deféndese de algo que non existe, salvo na súa mente (sospeita de tramas, ve inimigos por todas partes, colle pistas onde non as hai). O delirio paranoico constrúe unha realidade inventada que produce o efecto concreto de defenderse de algo que non existe.

A diferenza entre saúde e patoloxía mental -entre sospeita- entendida como hábito de sospeita -desconfianza obsesiva e intrusión no delirio aberto- está entón nun aumento cuantitativo, máis que na diferenza cualitativa da disfuncionalidade. Os mesmos “mecanismos”, en diferentes doses, crean cadros disfuncionais ou francamente psicopatolóxicos que precisan de intervencións diferentes, dirixidas e a medida.
Tamén para este trastorno/patoloxía, os resultados amosan, de feito, a maior eficiencia e eficacia deste modelo de intervención fronte ao variado “mercado” da psicoterapia, confirmando o xa publicado con respecto a outras áreas patolóxicas.

Doutora Emanuela Muriana (Psicoterapeuta Oficial do Centro de Terapia Estratéxica)
Doutora Tiziana Verbitz (Psicoterapeuta Oficial do Centro de Terapia Estratéxica)

Bibliografía:
Muriana E., Verbitz T. (2017), Se es paranoico nunca estás só, Alpes.
Muriana E., Verbitz T., Pettenò L., (2006), Os rostros da depresión, Ponte alle Grazie
Muriana E., Verbitz T., (2012), Psicopatoloxía da vida amorosa, Ponte alle Grazie.
Nardone G., Balbi E., (2007), Navega polo mar sen saber o ceo, Ponte alle Grazie.
Nardone G., G. De Santis (2011), Cogito ergo sufro, Ponte alle Grazie.
Nardone G. (2014), A arte de mentirse a un mesmo e aos demais, Ponte alle Grazie
Zoja L., Paranoia. (2011), A loucura que fai historia, Bollati Boringhieri.
Wittgenstein L. (1999), Sobre a certeza. A análise filosófica do sentido común, Einaudi.