Cine e renovación. Ponte novas lentes para mirar a realidade

"O maior engano que fixo o diaño foi convencer ao mundo de que non existe". Lembras a famosa película Os sospeitosos habituais? Kevin Spacey, un estafador barato, un pouco estúpido e coxo, é interrogado por un policía que investiga a un xefe criminal chamado Keyser Soze e toda a película transcorre seguindo a narración dos feitos proporcionada por Spacey. Só nos últimos minutos da película asumimos -de súpeto e ao mesmo tempo que o policía- un novo punto de vista, que envorca por completo a percepción que tiñamos ata ese momento.

Entón, cando o policía se decata de que o protagonista inventou toda a historia tomando como punto de partida os escritos do taboleiro de anuncios da comisaría, non podemos evitar sentirnos desprazados, enganámonos e ver marchar como Kevin Spacey alias "Keyser Soze". coxeando da comisaría e que, pouco a pouco, comeza a andar con normalidade, decatámonos de que nos enganou o único punto de vista que se levaba ata ese momento, igual que o policía.
Paul Watzlawick afirma: "A crenza de que a realidade que todos ven é a única realidade é a máis perigosa de todas as ilusións".

Pode parecer sorprendente a primeira vista, porque cada un de nós está acostumado a ver só o que considera "a súa propia realidade", é dicir, a que observa desde o seu propio punto de vista e que se limita a unha única interpretación, normalmente a aquel que considera como o máis razoable ou como o máis habitual. En realidade - e perdón polo xogo de palabras! - nunca nos ocupamos da realidade, senón sempre de imaxes da realidade, polo tanto de interpretacións dela, que construímos dende o punto de vista que tomamos para mirala.
O profesor Keating, interpretado por Robin Williams en The Fleeting Moment, de pé sobre o escritorio, anima aos seus alumnos a que fagan o mesmo dicíndolles que é cando cres saber algo que hai que miralo desde outra perspectiva. E aquí é onde entra a reestruturación.

Na década de 70 Paul Watzlawick definiu a reestruturación como o cambio do fondo ou da visión conceptual/emocional en relación coa que se vive unha situación, situándoa dentro doutro marco que se adapta ben, se non mellor, aos feitos da propia situación. significado. Noutras palabras, reestruturar supón recodificar as imaxes e percepcións do paciente da realidade de moitas formas diferentes, guiándoo a cambiar o seu punto de vista da realidade vivida como problemática e facéndolle experimentar diferentes sensacións e percepcións con respecto a esa realidade.

A reestruturación non cambia os feitos concretos, senón o significado que a persoa atribúe a eses feitos. Isto levarao a reaccionar de forma diferente ante eles e, polo tanto, ante o cambio inevitable. Pero aínda hai que retroceder no tempo -e precisamente na antiga Grecia- para atopar na doutrina da antítese, desenvolvida por un sofista de nome Protágoras, o precursor da técnica de reestruturación. Foi Protágoras, de feito, quen demostrou que un mesmo tema, abordado desde distintos puntos de vista, pode dar lugar a resultados diferentes.

Volvendo á actualidade, é unha experiencia habitual ao ver numerosas películas, experimentar que -segundo o punto de vista que se tome- un acaba por descubrir realidades completamente diferentes dos que pensaba coñecer. Pense nos thrillers sobrenaturais O sexto sentido e Os outros. Na primeira, só ao final descubrimos que Bruce Willis -que interpreta ao neuropsiquiatra infantil ansioso por axudar ao pequeno protagonista- é en realidade un dos mortos que o neno ve ao seu redor. No segundo, do mesmo xeito, durante o tempo que dura a película cremos que Nicole Kidman e os seus fillos viven nunha casa encantada, para decatarnos ao final de que en realidade as pantasmas sempre foron eles.

E cando ao final vemos “a nova realidade” das historias contadas, xa non podemos considerar “verdadero” o que percibimos ata ese momento. Nas comedias rosas americanas vemos outro exemplo de reestruturación: aquela na que o patiño feo se converte nun cisne, é dicir, un nace nerd e outro morre Angelina Jolie. Un exemplo de como converterse nunha muller fatal partindo de bases estéticas cuestionables ofréceo Anne Hathaway en The Devil Wears Prada. A protagonista, cambiando de corte de pelo, perdendo un par de quilos, substituíndo o xersei de fieltro por un fantástico traxe de Chanel e, finalmente, deixando as botas por uns Louboutins, demóstranos que reestruturar a imaxe é un xogo de nenos.

Vale, debemos indicarlles aos escritores que facer que unha muller fermosa pareza fea é moito máis fácil que converter a un mortal común nunha deusa. Lamentablemente no mundo "real" se non me lavo o cabelo seguen sucios, se non me poño o corrector pódense ver ojeiras e sobre todo se non fago deporte case non me manterei en forma. Pero as mulleres queremos crer o mesmo e, de feito, todas queremos un par de Louboutins!

A reestruturación pasa tamén pola linguaxe, a elección das palabras que son un vehículo de cambio. JL Austin ensinounos que “dicir algo é facer algo”, polo tanto, as palabras xeran efectos directamente no mundo material e nas relacións humanas. Pense na frase de Liz Taylor en Mirror Murder: "Cariño, pareces unha torta de aniversario! Mágoa que xa todos tomaron unha porción!”. Aínda así, Woody Allen é un verdadeiro mestre na reestruturación irónica e ás veces sarcástica das relacións a través da linguaxe. En Eu e Annie afirma: “Unha relación é como un tiburón. É dicir, debe moverse constantemente ou morre. E creo que o que temos nas nosas mans é un tiburón morto”. E de novo: “A miña muller e eu levamos vinte anos felices. Despois coñecémonos”.

En Terapia Estratéxica Breve utilizamos a técnica da reestruturación sempre que, sen negar a percepción do paciente, queremos guialo para que use novas lentes para mirar a súa realidade e reaccionar ante ela dun xeito máis funcional. Como nos lembra Giorgio Nardone, esta é a actitude estratéxica ante os problemas humanos. A reestruturación é unha técnica terapéutica que utiliza o feito de que todas as regras, todas as realidades de segunda orde, son relativas, que a vida é o que se di que é. Só podemos, no mellor dos casos, adaptarnos da forma máis funcional ao que percibimos.

Todo isto resúmese perfectamente na carta na que, nunha cama de hospital e ao bordo da morte, Cate Blanchett sente desexo do amor da súa vida, que morreu antes que ela en O curioso caso de Benjamin Button:

“Para o que vale nunca é tarde, nin no meu caso demasiado cedo, para ser quen queres ser. Non hai límite de tempo, comeza cando queiras. Podes cambiar ou quedar como estás, non hai regra niso, podemos vivir todo para ben ou para peor. Espero que experimentes todo ao máximo. Espero que poidas ver cousas incribles, espero que sempre poidas ter novas emocións, espero que poidas coñecer xente con diferentes puntos de vista. Espero que poidas estar orgulloso da túa vida e, se te das conta de que non o estás, espero que atopes a forza para comezar de cero”.

Doutora Francesca Moroni (Psicoterapeuta Oficial do Centro de Terapia Estratéxica)

bibliografía
Gallo G. (2014), O amor non é unha película, editorial Imprimatur
Nardone G. (1991), Suxestión, reestruturación, cambio, Giuffré Editore, Milán
Watzlawick P, Beavin JH, Jackson DD (1971), Pragmática da comunicación humana, Astrolabio, Roma
Watzlawick P. (1980), A linguaxe do cambio, Feltrinelli, Milán