Od podejrzliwości do paranoidalnych złudzeń

Podejrzliwość leży u podstaw wielu niewygód, a niewiele chorób jest tak popularnych jak „fobia społeczna”. W kontinuum, które może stać się niekontrolowane, podejrzliwość waha się od nieśmiałości do majaczenia, od dyskomfortu, który nie pogarsza jakości życia, po jawną patologię, która utrudnia życie codzienne.
Ci, którzy podejrzewają strach, bez uzasadnionych dowodów, tylko na podstawie prostych wskazówek, prawdziwych lub domniemanych, że osoba, wydarzenie lub wyższy byt (Bóg, przeznaczenie, los ...) powoduje szkodę lub zagrożenie dla czyjejś osoby lub dla własne interesy. Podejrzliwa postawa jest postawą człowieka, który postrzega rzeczywistość ze strachem i wrogimi uczuciami, dojrzałymi, wynikającymi z negatywnych doświadczeń faktycznie przeżytych lub nawet tylko wymyślonych.

Podejrzewający zmuszeni są zawsze być czujni, gotowi bronić się przed czymś, co może się zdarzyć w każdej chwili. A to „coś” jest zawsze negatywne. Paranoik ma pewność, że jego podejrzenie jest sensowne i uzasadnione: nie ma wątpliwości typowych dla obsesyjności, ma niewzruszoną pewność. To właśnie wątpienie kontra pewność stanowi czynnik odróżniający myślenie obsesyjne od paranoidalnego. Pewność jest źródłem paranoidalnego myślenia, które przekształca subiektywną wiedzę w obiektywną, czyli w Prawdę absolutną.

Wielu uczonych (Fischhoff, Thinès, Costall, Butterworth itp.) podkreślało, że ludzki umysł ma tendencję do „widzenia” raczej pewności niż niepewności. Człowiek potrzebuje bowiem uleczyć wątpliwości i lęk, które to pociąga za sobą, zakotwiczyć się w pozornym bezpieczeństwie, jakie pociąga za sobą pewność, nawet domniemana.

Wszystko jest racjonalnie interpretowane za pomocą jednej logiki kategorycznej, co daje ustrukturyzowane przekonanie, które nie musi być weryfikowane, a jedynie potwierdzane. Pewność złej wiary innych wspiera zachowania podejrzane, unikające lub agresywne, które nieuchronnie wywołują nieufność lub agresję u rozmówcy: udowodniony dowód na to, że czyjeś podejrzenia są uzasadnione!

Paranoja z definicji charakteryzuje się nieufnością w relacji między sobą a innymi. Mieszankę strachu i zwątpienia, które przeradzają się w nieufność i podejrzliwość, czasem doprawioną złością i/lub wstydem, można wyrazić w trzech reakcjach:

reakcja tych, którzy bronią się z góry, unikaniem lub izolacją;
tych, którzy bronią się atakując, zarówno werbalnie, jak i fizycznie;
tych, którzy majaczą.

La próba rozwiązania (tj. dysfunkcjonalne myślenie i/lub zachowanie, które podmiot postępuje, w przekonaniu, że jest to najlepsza reakcja do zastosowania w tej sytuacji) fundamentalne i typowe, które wspiera strukturę zaburzenia paranoidalnego - zgodnie z tym, co wyłoniliśmy z naszych badań - jest przewidywana lub nadmierna obrona wobec innych.
Oznacza to, że osoba nadmiernie reaguje na najmniejszą prowokację tak, jak ją czuje lub dekoduje, jako agresję lub postrzega w jakościowo błędny sposób coś, co w rzeczywistości nie jest ani agresją, ani odmową.

Paranoja siebie. Paranoidalna pewność może wpływać nie tylko na relację między Ja a Innymi, ale także na relację, jaką osoba ma z samym sobą. Ludzie, którzy popadają w ten wariant, ciągle czują się źle i cokolwiek zrobią, nawet jeśli jest pozytywne, będzie doświadczane negatywnie: dla nich „sukces to zero, a porażka jest podwójna”. Nastrój jest często przygnębiony, w wyniku liniowej i przede wszystkim bezpiecznej idei: „Nie mogę mi ufać”.

Złudzenie. Człowiek broni się przed czymś, co nie istnieje poza jego umysłem (podejrzewa spiski, wszędzie widzi wrogów, łapie wskazówki tam, gdzie ich nie ma). Paranoidalne złudzenie konstruuje wymyśloną rzeczywistość, która daje konkretny efekt obrony przed czymś, czego nie ma.

Różnica między zdrowiem a patologią psychiczną – między podejrzliwością – rozumianą jako nawyk podejrzliwości – obsesyjną nieufnością i wkraczaniem w pełnowymiarowe delirium – polega więc na wzroście ilościowym, a nie jakościowej różnicy dysfunkcjonalności. Te same „mechanizmy”, w różnych dawkach, tworzą dysfunkcyjne lub wręcz psychopatologiczne obrazy, które wymagają różnych, ukierunkowanych, dostosowanych interwencji.
Również dla tego zaburzenia/patologii wyniki pokazują w rzeczywistości większą skuteczność i skuteczność tego modelu interwencji w porównaniu z różnorodnym „rynkiem” psychoterapii, potwierdzając to, co już zostało opublikowane w odniesieniu do innych obszarów patologicznych.

Dr Emanuela Muriana (Oficjalny Psychoterapeuta Ośrodka Terapii Strategicznej)
Dr Tiziana Verbitz (Oficjalna Psychoterapeutka Centrum Terapii Strategicznej)

Bibliografia:
Muriana E., Verbitz T. (2017), Jeśli masz paranoję, nigdy nie jesteś sam, Alpy.
Muriana E., Verbitz T., Pettenò L., (2006), Twarze depresji, Ponte alle Grazie
Muriana E., Verbitz T., (2012), Psychopatologia życia miłosnego, Ponte alle Grazie.
Nardone G., Balbi E., (2007), Żegluj po morzu bez znajomości nieba, Ponte alle Grazie.
Nardone G., G. De Santis (2011), Cogito ergo cierpię, Ponte alle Grazie.
Nardone G. (2014), Sztuka okłamywania siebie i innych, Ponte alle Grazie
Zoja L., Paranoja. (2011), Szaleństwo, które tworzy historię, Bollati Boringhieri.
Wittgenstein L. (1999), O pewności. Filozoficzna analiza zdrowego rozsądku, Einaudi.