Αυπνία

"Η αϋπνία είναι μια ιλιγγιώδης διαύγεια που θα μπορούσε να μεταμορφώσει τον ίδιο τον Παράδεισο σε τόπο βασανιστηρίων".
Με αυτά τα λόγια, Emil Cioran δεν"Η ταλαιπωρία του να γεννηθείς" περιγράφει την αϋπνία. Όποιος έχει περάσει τουλάχιστον μια άυπνη νύχτα στη ζωή του, εγκλωβισμένος στον διεστραμμένο μηχανισμό της προσπάθειας να κοιμηθεί, με αποτέλεσμα να είναι όλο και πιο ξύπνιος, καταλαβαίνει το νόημα της προαναφερθείσας φράσης.

Εάν εξαιρέσουμε την παρουσία ορισμένων οργανικών παθολογιών, όπως νευρολογικές, καρδιαγγειακές παθήσεις, πεπτικές διαταραχές, οξείς χρόνιους πόνους κ.λπ. την αδυναμία ύπνου αν και υπάρχει μια βαθιά φυσιολογική ανάγκη, έχει καθαρά ψυχολογική προέλευση.
Χρησιμοποίησα λάθος τη λέξη "origins" γιατί στις περισσότερες περιπτώσεις αϋπνίας που διαρκεί στο χρόνο (δηλαδή αυτή που ορίζεται ως χρόνια και όχι παροδική), ο λόγος που δεν κοιμάσαι δεν έχει να κάνει με το γιατί άρχισες να μην κοιμάσαι.
Στην πραγματικότητα, μπορεί να συμβεί, μετά από οποιοδήποτε ψυχικό ή οργανικό γεγονός (πολύ σαφές για εμάς), κάποιος να αρχίσει να δυσκολεύεται να αποκοιμηθεί ή να αρχίσει να βιώνει συχνές νυχτερινές αφυπνίσεις και ότι, με το πέρασμα του χρόνου, ακόμη και την επίλυση της αρχικής αιτίας, εγκαθιδρύεται ένας νέος μηχανισμός: ο φόβος να μην κοιμηθείς.

Το 50% των αϋπνιών φοβάται ότι δεν κοιμάται (αλλά δεν το γνωρίζει πλήρως).

Τα άτομα που επηρεάζονται από αυτή τη διαταραχή (επειδή είναι πραγματική διαταραχή) δηλώνουν στην πραγματικότητα ότι δεν έχουν ιδιαίτερες σκέψεις ή προβλήματα να αντιμετωπίσουν, αλλά ότι αρχίζουν να αισθάνονται μια υποκείμενη ένταση καθώς πέφτει το βράδυ, μερικές φορές ένα πραγματικό άγχος, την ίδια ώρα, ιδέα ότι πρέπει να πάνε για ύπνο, έχοντας επίγνωση της μεγάλης και βασανισμένης νύχτας που τους περιμένει. Μόλις είστε έτοιμοι να κοιμηθείτε, ο εγκέφαλος «ανοίγει» αντί να σβήσει, οι σκέψεις συνωστίζονται, οι μύες τεντώνονται αντί να χαλαρώνετε, εισέρχεστε σε μια κατάσταση ψυχοσωματικής διέγερσης στην οποία κάθε προσπάθεια που γίνεται για να μπορέσετε να αφεθείτε και να κοιμηθείτε μετατρέπεται σε μια επιπλέον αιτία έντασης. Αυτή η σπείρα μπορεί να φτάσει σε δραματικές κορυφές, με ώρες και ώρες νυχτερινής εγρήγορσης, η οποία μόνο προς τις πρώτες πρωινές ώρες διακόπτεται από έναν ύπνο που επιτυγχάνεται από την εξάντληση.

Οι συνέπειες είναι προφανείς: αν αναγκαστείς να σηκωθείς ούτως ή άλλως, η μέρα θα είναι μεγάλη και κουραστική, αν μπορείς να κοιμηθείς αργά το επόμενο πρωί, η μέρα και η νύχτα θα αντιστραφούν σιγά σιγά. Σε αυτό το σημείο, η χρήση συγκεκριμένων φαρμάκων για τον ύπνο είναι συχνή, άλλοτε φαινομενικά καθοριστική, άλλοτε μόνο προσωρινά (δεν υπάρχουν σπάνιες περιπτώσεις που, παρά τα υπνωτικά χάπια, οι ώρες ύπνου είναι ακόμη μικρές). Εάν το 50% των αϋπνιών δυσκολεύεται να αποκοιμηθεί, ένα καλό 30% κοιμάται εύκολα, αλλά ξυπνάει στη μέση της νύχτας και δεν μπορεί να ξανακοιμηθεί. Αυτού του είδους η αϋπνία δεν βασίζεται, όπως η προηγούμενη, στον φόβο ότι δεν θα κοιμηθείς, αλλά σε διαφορετικό μηχανισμό. Στην πραγματικότητα, αυτά τα υποκείμενα αναφέρουν τη νύχτα τον τρόπο διαχείρισης της τυπικής πραγματικότητας της ημερήσιας ζωής τους: ένας συνεχής έλεγχος της πραγματικότητας μέσω της σκέψης. Στην πραγματικότητα, το ξύπνημα έρχεται ξαφνικά, όπως το άναμμα μιας λάμπας, που συνοδεύεται από μια ροή σκέψεων σχετικά με την εργάσιμη ημέρα του ατόμου ή τα προβλήματα που αντιμετωπίζει συνήθως κατά τις ώρες αφύπνισης. Το μυαλό φαίνεται να μην μπορεί να σταματήσει να οργανώνει, να ελέγχει, να διαχειρίζεται, να σχεδιάζει και έτσι, αυτό που προφανώς μπορεί να φαίνεται λειτουργικό στην καθημερινή ζωή, γίνεται ένας επικίνδυνος νυχτερινός μηχανισμός.

Στην πραγματικότητα, ό,τι λειτουργεί, αν εξοργιστεί, γίνεται άκυρο, ακόμη και μια καλή οργανωτική ικανότητα! Σε αυτές τις περιπτώσεις, οι θιγόμενοι περνούν το υπόλοιπο της νύχτας σκεπτόμενοι, επιβαρυμένοι με άγχος για την επόμενη μέρα, φοβούμενοι μην τα καταφέρουν και δεν έχουν επαρκή δύναμη. Μπορούν να υποστούν πραγματικές κρίσεις πανικού, νιώθοντας ότι κατακλύζονται από μια πραγματικότητα που δεν είναι πλέον υπό τον έλεγχό τους και, κατά συνέπεια, μεγεθύνοντας μελλοντικά γεγονότα που πρέπει να αντιμετωπίσουν. Επίσης σε αυτή την περίπτωση η χρήση φαρμάκων, κυρίως αγχολυτικών, είναι συχνή. Αλλά ακόμα και σε αυτές τις καταστάσεις δεν είναι ποτέ μια καθοριστική θεραπευτική πράξη, αλλά ένα ταμπόν που στιγμιαία ηρεμεί, αλλά το κάνει όλο και πιο ανίκανο να ενεργήσει διαφορετικά. Το υπόλοιπο 20% των αϋπνιών γνωρίζει γιατί δεν κοιμάται. Η νύχτα μπορεί να είναι τρομακτική για διάφορους λόγους και έτσι μετατρέπεται σε ένα στενό και απαίσιο μέρος όπου δεν θα θέλατε ποτέ να προσγειωθείτε. Η πτώση του σκότους φέρνει στο μυαλό μερικές φορές τρομακτικές σκέψεις, όχι μόνο στα παιδιά (σίγουρα τα πιο επηρεασμένα) αλλά και στους ενήλικες. Ο φόβος του θανάτου, των κλεφτών, του σεισμού, των φαντασμάτων, των σκέψεων, των σωματικών συμπτωμάτων κ.λπ. βρίσκουν την κορύφωσή τους στο σκοτάδι της νύχτας.

Σε αυτές τις περιπτώσεις γινόμαστε μάρτυρες πραγματικών προσπαθειών μετατροπής της νύχτας σε μέρα, στην οποία τα υποκείμενα που την υποφέρουν προσπαθούν να αναβάλουν όλο και περισσότερο να πάνε για ύπνο, προσπαθώντας να ζαλιστείτε μπροστά στην τηλεόραση και έτσι να μπορέσετε να καταρρεύσετε χωρίς διαύγεια στο κρεβάτι σας ή, μερικές φορές, ακόμη και να φτάνετε στο σημείο να μην μπορείτε πια να πάτε εκεί. Το αποτέλεσμα, ακόμη και σε αυτή την περίπτωση, είναι προφανές: νύχτες στον καναπέ, με το φως αναμμένο, την τηλεόραση στο βάθος και το επόμενο πρωί ένα πονεμένο και κουρασμένο σώμα. Η χρήση φαρμάκων είναι πιο σπάνια σε αυτές τις περιπτώσεις. Μάλιστα, τα υποκείμενα, έχοντας μεγαλύτερη επίγνωση του γιατί δεν κοιμούνται, θεωρούν άχρηστη τη χρήση ναρκωτικών που «ούτως ή άλλως δεν θα μου έβγαζαν τον φόβο».

Και στις τρεις περιπτώσεις που περιγράφηκαν παραπάνω βρισκόμαστε λοιπόν αντιμέτωποι με συγκεκριμένους παθολογικούς μηχανισμούς που εμποδίζουν το πάσχον άτομο, παρά τις προσπάθειες και τις προσπάθειες που γίνονται, να βρει ανάπαυση στον ύπνο. Είναι ενδιαφέρον σε αυτό το σημείο να υπογραμμίσουμε (πριν δώσουμε ελπίδα στους ακοίμητους αναγνώστες!) πώς οι κανόνες αυτού που ονομάζεται «υγιεινή ύπνου» (δηλαδή εκείνοι οι κανόνες συμπεριφοράς που πρέπει φυσιολογικά να ευνοούν έναν καλό ύπνο) όχι μόνο δεν είναι καθοριστικοί σε αυτές τις καταστάσεις, αλλά σε ορισμένες περιπτώσεις μπορούν ακόμη και να επιδεινώσουν τα χαρακτηριστικά. Στην πραγματικότητα, γινόμαστε μάρτυρες πραγματικών σχεδόν εμμονικών ακαμψιών σε προγράμματα, φαγητά, τελετουργικές συνήθειες που γίνονται πριν πάτε για ύπνο, οι οποίες αντί να ευνοούν τον ύπνο τον εμποδίζουν ακόμη περισσότερο.

Το έργο της καλής θεραπείας για τα προβλήματα που περιγράφηκαν μέχρι τώρα, εστιάζει ακριβώς στο ξεκλείδωμα των άκαμπτων και περιττών μηχανισμών που παγιδεύουν το υποκείμενο στην αναγκαστική νυχτερινή του εγρήγορση. Η σύντομη στρατηγική ψυχοθεραπεία έχει αναπτύξει ειδικά πρωτόκολλα θεραπείας για τους διαφορετικούς τύπους αϋπνίας, οδηγώντας στη συντριπτική πλειονότητα των περιπτώσεων σε εξάρσεις της παθολογίας ήδη από τις πρώτες συνεδρίες θεραπείας.

Ο ασθενής καθοδηγείται, μέσα από μικρές εργασίες, μερικές φορές φαινομενικά περίεργες ή παράλογες, για τις οποίες δεν γνωρίζει πάντα τον μηχανισμό να ταξιδεύει στη θάλασσα εν αγνοία του ουρανού ή να ξεγελάει το μυαλό στην αναζήτηση ύπνου, έτσι ώστε ό,τι τον εμποδίζει μπορεί να παρακαμφθεί, αφού, επικαλούμενος τον Δουμά, " Ο ύπνος είναι μια ιδιότροπη θεότητα, και ακριβώς όταν τον επικαλούνται… σε κάνει να περιμένεις".

Dr. Federica Cagnoni (Επίσημος Ψυχολόγος-Ψυχοθεραπεύτρια του Κέντρου Στρατηγικής Θεραπείας)